PATAGONIA
MATE 
GAUCHO

Güney Amerika'nın Güney kısmına ait bir bölgenin coğrafi adıdır. Chile ve Arjantin'in dahil olduğu Patagonia And dağları ve pampa adıyla bilinen uzun kırsalları ile kaplıdır. Birçok farklı Guney Amerika yerlilerinin mesken tuttuğu bu bölge iklim şartları açısından zorlu ve ciddi anlamda çetin geçmektedir. Selknam, Tevelche, Onikeng, Qeveskar gibi bir çok farklı Yerli toplulukların uzun zaman kültürel ve sosyal olarak bir arada yaşadıkları eşsiz bir coğrafya. İklim koşulları kutuplara yakın olması nedeniyle görünenden çok daha fazla hissedilen bir iklime sahip. Siddetli ruzgarlarin, az ama etkili güneşli günleri, genellikle kış mevsiminin hakim olduğu topraklar. Böylesine farklılıkları bir arada barındıran bir bölgenin dogal olarak bitki ve hayvan çeşitliliği de buna bagli olarak kendi icerisinde uç noktalarda farklılasacak kadar çeşitlenmektedir. Özellikle baskın olan Puma, Guanaco, Ñandú, Armadillo, Tilki, Karancho gibi bölgeye özgü özellikleri olan canlılar apayrı bir renk katmaktadır.Bu eşsiz canlı çeşitliliğine And dağları ve o daglarin kadim dostu olan Kondor ( And Dağlarına özgü akbaba çeşidi) eşlik etmektedir. Bölgenin km başına insan sayısı ciddi anlamda çok düşüktür, kimi Arjantin’e ait Patagonia bölgeleri için km başına 1 en fazla 2 kişi düşmektedir. Patagonia dogal iklim örtüsünü soğuk ve kuru olarak adlandırabiliriz. Pacific sahilinde bulunan Puerto Montt aynı mevsimde sıcaklıkları 0 derecelere geldiğinde diğer tarafta olan Bahia Blanca icin sıcaklık 10 veya 12 derecelerde görülmektedir. Bunun başlıca nedenlerinden bazıları kıyıya paralel ilerleyen su akıntı sıcaklıklarının farklı olması ve And dağlarının okyanustan gelen hava akımlarını kıyıya doğru sıkıştırmasından kaynaklanmaktadır. Bu akıntıya aynı zamanda Humboldt Akıntısı’da denmektedir. Güneye doğru ilerledikçe Hava sıcaklıkları daha düşmektedir. Punta Arenas ve Ushuaia gibi extrem seviyede kutuplara yakın bölgelerde yılın genelinde kış mevsimi hakimdir. Hatta kimi kış aylarında Penguenler ve Balinalar yollarını kaybedip sahillere yaklaşmaktadır. Hatta bazı göç dönemlerinde penguenlere sahillerde ve şehrin kıyı kesimlerinde görülebilir. Magellan’ın bölgeye geldiğinde bölgenin yerlilerine Patagon demesiyle devam eden hikaye günümüzde dahi isminin nerden geldiğine dair net bir bilgi vermemektedir. Net olarak bildiğimiz yerlilerin bölgeye dair kullandıkları bir kelime. Magallan dünyayı dolaştığı yolculuğunda denk geldiği Ateş Toprakları (Tierra del Fuego) olarak adlandırılan adanın isminin nerden geldiğini biliyoruz. Dönemin yerlileri kendi kabilelerinde veya çadır bölgelerinde kurmuş olduklari büyük ateşlerde dolayi bu bölgeye Ateş Toprakları olarak adlandırmışlar. Bu bölge bir ada olmakla birlikte Patagonia’nın en güney bölgesini temsil etmektedir. Ayni zamanda bölgenin kendi içerisinde bir çok farklı Yerli kabilelere ev sahipliği yaptığını bilmekteyiz. Bunlardan en yaygın olanları Tevelchedir. Tarihi olarak en eski sanatsal yapılara “Cueva de Los Manos” olarak bilinen Perito Moreno kasabasına yakın olan bir mağarada rastlamaktayız. 9 bin yıla yakın bir geçmişe sahip olan bu bölgede yaşayan yerlileri genellikle Guanaco avlanmak için bölgeyi tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Böylesine kendine ait eşsiz özellikleri, doğası ve tarihiyle size karsilayacak olan bu coğrafya anlaşılacağı üzere iklim ve doğal hayvan çeşitliliği de kendisine has bir şekilde çeşitlenmektedir. Dünyanın birçok yerinde denk gelemeyeceğiniz Calafate, maqui, mate gibi bitkisel zenginliği her geçen gün daha da fazla korunmayı hem etmektedir.Bizzat kendine has canlı çeşitliliği ile kendinizi bir harikalar diyarinda hissedebilirsiniz. Özellikle Kondorlari yakından görebileceğiniz bir çok milli parkıyla, Pumaların size pek belli etmeden size eşlik edebileceği eşsiz manzaralarıyla ziyaretçilerini karşılayacaktır. Patagonia bölgesi net olarak anlaşılacağı gibi günümüzde dünyanın en bakir bölgelerinden biridir ve iklim krizinde korunması gereken en narin bölgelerindendir.

Yerba Mate; Arjantin, Paraguay ve Uruguay'da yetişen aquifoliaceae ailesinden ilex paraguayensis adında meyve veren bir ağaçtır. Tıpta ve kozmetikte de kullanılan bitkinin halk genelinde Yerba olarak isimlendirilmiş ve yerba´nın sağlık açısından çok faydalı olduğunu kanıtlayan araştırmalar vardır. İspanyol kâşiflerin Güney Amerika’da Paraguay bölgesinde yerlilerden keşfettikleri bu çay yerliler tarafından çiğnenerek veya cay gibi demlenerek tüketiliyordu. İspanyol kâşifler tarafından hızla benimsendi ve özellikle Arjantin, Paraguay, Uruguay, güney ve doğu Bolivya, güney Brezilya ve Şili'de, özellikle ülkenin merkezinde ve güneyinde kültürel mirasın bir parçası olarak kaldı. Genellikle Patagonia bölgesine has kültürel bir içecek olarak bir çok kez karşımıza çıkmaktadır. Bölgenin kırsal kesimlerinde, köylerde veya çiftliklerde yaşayan halkın vazgeçilmez kendine has kültürel özellikleri içinde barındıran bir içecektir. Eğer bilimsel olarak adlandırılacak olursak cay diyebiliriz lakin güney Amerika’nın keşfinden sonra Patagonia bölgesine gelen ve hayatını devam ettiren halk için kültürel mirasın bir parçası haline gelmiştir. Bunu belirtmemde ana etken, kendine has kültürel kurallarla bezenmiş bir içim sürecinin olması ve bu kurallara Patagonia bölgesinde yaşayan halkın kimi zaman ciddi anlamda değer veriyor olmasıdır. Üçlü ittifak Savaşı'nın başlamasında dahi etkisi olan Mate tam anlamıyla yerlilerden ispanyollara geçmiş bir çaydır. Ilk olarak Paraguay’ın İspanyol sömürgecileri tarafından ülkenin yerli halkı Guarani ve Tupiler‘den görülüp sanayi bitkisi olarak ekilmeye başlandı. Paraguay’ın ilk devlet başkanı José Gaspar Rodríguez de Francia zamanında ise ekilip biçilen bölgeler büyüdü. Yerba Mate tarımının verdiği ekonomik güçle Güney Amerika’nın en güçlü ülkelerinden birisi haline geldi. Bu güç 1840’lı yıllarda dünyanın en güçlü ülkesi haline gelmiş olan Birleşik Krallığı rahatsız etti ve Güney Amerika’daki menfaatlerinin tehlikeye düştüğünü düşünerek etkisi altında olmayan Paraguay’ı kendi etkisinde bulunan diğer ülkelerle savaşa sokarak etkisiz hale getirdi. Bunun en büyük sebebi devlet başkanı Francia’dan sonra başa gelen Carlos Antonio López, ülkeyi kendi özel çiftlikleri gibi yönetip dış dünyaya ve uluslararası ticarete kapadılar. Sadece dış satım yapıp kendi tüfek ve silahlarını imal etmeye ve ülkelerine yabancı ürün sokmamaya başladılar. Birleşik Krallık da 1806 yılında işgal ettiği Arjantin’i etkileyerek Brezilya ve Uruguay ile birleşip Paraguay’a savaş açmasını sağladı. Üçlü İttifak Savaşı (İngilizce: War of the Triple Alliance) ya da Paraguay Savaşı olarak da bilinir. Kendi kişisel tecrübem Mate adına belki kelimelerle anlatamayacağım kadar derindir. Defalarca bir çok problemlerin mate çayı içerken çözüldüğüne şahit oldum, mutlulukların mate içerken paylaşıldığına ve hayatin tam anlamıyla bir parçası haline gelmiş kültürel bir miras olduğunu gözlemledim. Hatta kimi geleneksel ailelerin kendine özgü mate içme kuralları oluşturduklarını dahi duydum. Ben ne zaman bir Mate içsem aklıma hep Güney Amerika yerlileri geliyor. Onlarda sorunlarını konuşarak çözmek istediler belki ayni şekilde mutluluklarını ve kültürlerini paylaşmak istediler bu çayla birlikte. Zaman şartlar ve koşullar bunun gerçekleşmesine izin vermedi. Belki de yeteri kadar zamanları olmadı bunu anlatabilecek. Sonuç olarak onlardan kalan bir caydı, belki de onlar gibi ya da kendimize has kültürel bir etkiyle içmeye devam ediyoruz ve onları yad ediyoruz. Görüldüğü üzere kıta tarihinde de önemli bir etkisi olan Mate´nin kırsal kesimde yasayan halkın kültürel hayatinin da bir parçası diyebiliriz.

Gaucho veya gaucha kelimeleri Güney Amerika'ya özgü kırsallarda, dağlık alanlarda ve Patagonia bölgesinde hayvancılıkla zaman geçiren çobanlara verilen isim. Hayvancılıkla ilgilenen, kırsal bölgelerin korunmasi ve bakimi gibi işlerden sorumlu olan çobanlar diyebiliriz. Aslinda amerika kıtasına özgü kovboyların yaşam rutinlerinin Güney Amerika'da değişmiş ve özellikle Patagonia bölgesine adapte olduğu kültürel bir yaşam biçimi. Bölgenin iklim ve arazi şartlarına bağlı olarak kendilerine eşlik eden dostlar edinmişlerdir. Örnek olarak, Anadoluda çobanların köpekleri, Patagonia da gaucho’larin mate çayı, Amerika'da kovboyların ise atları eşsiz bir yol arkadaşıdır. Tabi bildiğimiz gibi atlar her zaman ve her dönemde bir şekilde doğa dostu insanlara eşlik etmeyi bilmişlerdir.Kelimenin nereden geldiğine dair net kanıtlar bulunmasa da Güney yerlilerin kullandıkları quechua ve mapuche dillerinde karşımıza çıkmaktadır. Bir gaucho uzun Patagonia düzlüklerinde yol aldığında genellikle yanında mate cayi, köpeği, ve atıyla görebilirsiniz. Bu üç temel sembollerin bir gaucho ile olan yolculuğu farklı kültürlerde kırsalda yaşayan veya hayvancılıkla ilgilenenler topluluklarda da karşımıza çıkmaktadır. Buna örnek olarak Anadolu'yu gösterilebilir. Sadece mate çayı hariç. Buradan da Mate cayinin Patagonia gaucholari icin özel bir anlami olduğunu söylemek pek de yanlış olmaz. Zamanla gaucho kültürünün bir cok farkli alanlarda kendine özgü karakterler oluşturduğunu görmek mümkün. Gauchito Gill buna örnek olarak gösterilebilir. Eger Patagonia bölgesinde uzun yolculuklar yapacaksaniz yol kenarlarinda küçük ev şeklinde dizayn edilmiş sembolik anıtları görebilirsiniz. Bunlarin bir çoğunda Gaucholara ait sembolleri, Gauchito Gil’i görebilirsiniz. Genellikle kasabalarin girişlerinde veya bu küçük kasabaların mezarlıklarında küçük anitsal kulubelerin bir yerlerinde kesinlikle gaucholara ait hikayeler mevcuttur. Kalabalik olmayan yerlerde bir gaucho ile belirli bir süre zaman geçirdiyseniz kesinlikle onun atıyla ve köpeğiyle tanışacaksınızdır. Eğer sizinle tanışmak veya biraz zaman paylasmak isterse size sunduğu mate çayına bircok hikayesi eşlik edebilir. Çok uzun yıllar yerlilerin sahip olduğu alışkanlıkların kimisi dahi bu mate çayıyla birlikte kalmış olabilir. Kırsalda hayvancılık veya tarımla ilgilenen bir gaucho ya denk geldiyseniz zamanla anlasilabilir bir Mate diline dahi hakim olmak mümkün. Bu kültürel hazinenin size sunumunda, muhabbet devam ederken mate çayını bir meta olarak kullanımında fark edeceğiniz gibi konuşarak ve iletişim kurarak hayata dair problemleri çözme yöntemleri çok narin ve hasas görünüyor. Hayata dair keşfettikleri yenilikleri belki de yerlilerin teslim ettiği incelikle devam ettiriliyor olması geleneksel olan bağlara bağlı kalmak adina mate çayını pek de tadını önemsemeden içiyor olmaları ne kadar da derin bir kültüre ait olduklarını gösterebilir.