MATE

Yerba Mate; Arjantin, Paraguay ve Uruguay'da yetişen aquifoliaceae ailesinden ilex paraguayensis adında meyve veren bir ağaçtır. Tıpta ve kozmetikte de kullanılan bitkinin halk genelinde Yerba olarak isimlendirilmiş ve yerba´nın sağlık açısından çok faydalı olduğunu kanıtlayan araştırmalar vardır.  

İspanyol  kâşiflerin Güney Amerika’da Paraguay bölgesinde yerlilerden keşfettikleri bu çay yerliler tarafından çiğnenerek veya cay gibi demlenerek tüketiliyordu. İspanyol kâşifler tarafından hızla benimsendi ve özellikle Arjantin, Paraguay, Uruguay, güney ve doğu Bolivya, güney Brezilya ve Şili'de, özellikle ülkenin merkezinde ve güneyinde kültürel mirasın bir parçası olarak kaldı. Genellikle Patagonia bölgesine has kültürel bir içecek olarak bir çok kez karşımıza çıkmaktadır. Bölgenin kırsal kesimlerinde, köylerde veya çiftliklerde yaşayan halkın vazgeçilmez kendine has kültürel özellikleri içinde barındıran bir içecektir. Eğer bilimsel olarak adlandırılacak olursak cay diyebiliriz lakin güney Amerika’nın keşfinden sonra Patagonia bölgesine gelen ve hayatını devam ettiren halk için kültürel mirasın bir parçası haline gelmiştir. Bunu belirtmemde ana etken, kendine has kültürel kurallarla bezenmiş bir içim sürecinin olması ve bu kurallara Patagonia bölgesinde yaşayan halkın kimi zaman ciddi anlamda değer veriyor olmasıdır. 

Üçlü ittifak Savaşı'nın başlamasında dahi etkisi olan Mate tam anlamıyla yerlilerden ispanyollara geçmiş bir çaydır. Ilk olarak Paraguay’ın İspanyol sömürgecileri tarafından ülkenin yerli halkı Guarani ve Tupiler‘den görülüp sanayi bitkisi olarak ekilmeye başlandı. Paraguay’ın ilk devlet başkanı José Gaspar Rodríguez de Francia zamanında ise ekilip biçilen bölgeler büyüdü. Yerba Mate tarımının verdiği ekonomik güçle Güney Amerika’nın en güçlü ülkelerinden birisi haline geldi. Bu güç 1840’lı yıllarda dünyanın en güçlü ülkesi haline gelmiş olan Birleşik Krallığı rahatsız etti ve Güney Amerika’daki menfaatlerinin tehlikeye düştüğünü düşünerek etkisi altında olmayan Paraguay’ı kendi etkisinde bulunan diğer ülkelerle savaşa sokarak etkisiz hale getirdi. Bunun en büyük sebebi devlet başkanı Francia’dan sonra başa gelen Carlos Antonio López, ülkeyi kendi özel çiftlikleri gibi yönetip dış dünyaya ve uluslararası ticarete kapadılar. Sadece dış satım yapıp kendi tüfek ve silahlarını imal etmeye ve ülkelerine yabancı ürün sokmamaya başladılar. Birleşik Krallık da 1806 yılında işgal ettiği Arjantin’i etkileyerek Brezilya ve Uruguay ile birleşip Paraguay’a savaş açmasını sağladı. Üçlü İttifak Savaşı (İngilizce: War of the Triple Alliance) ya da Paraguay Savaşı olarak da bilinir.

Kendi kişisel tecrübem Mate adına belki kelimelerle anlatamayacağım kadar derindir. Defalarca bir çok problemlerin  mate çayı içerken çözüldüğüne şahit oldum, mutlulukların mate içerken  paylaşıldığına ve hayatin tam anlamıyla bir parçası haline gelmiş kültürel bir miras olduğunu gözlemledim. Hatta kimi geleneksel ailelerin kendine özgü mate içme kuralları oluşturduklarını dahi duydum. Ben ne zaman bir Mate içsem aklıma hep Güney Amerika yerlileri geliyor. Onlarda sorunlarını konuşarak çözmek istediler belki ayni şekilde mutluluklarını ve kültürlerini paylaşmak istediler bu çayla birlikte. Zaman şartlar ve koşullar bunun gerçekleşmesine izin vermedi. Belki de yeteri kadar zamanları olmadı bunu anlatabilecek. Sonuç olarak onlardan kalan bir caydı, belki de onlar gibi ya da kendimize has kültürel bir etkiyle içmeye devam ediyoruz ve onları yad ediyoruz. 

Görüldüğü üzere kıta tarihinde de önemli bir etkisi olan Mate´nin kırsal kesimde yasayan halkın kültürel hayatinin da bir parçası diyebiliriz.